Yap-işlet-devret (YİD) modeliyle inşa edilen otoyollar için kamu bütçesinden müteahhit firmalara yapılan garanti ödemeleri yıllar içinde katlanarak arttı. 2017 yılında 1 milyar 127 milyon TL olarak kayıtlara geçen ödeme, 2024 yılında 60 milyar 294 milyon TL’ye ulaştı. Bu süreçte yapılan toplam ödeme ise 187 milyar 300 milyon TL’ye dayandı.
GARANTİ ÖDEMELERİNDE BÜYÜK ARTIŞ
Karayolları Genel Müdürlüğü’nün (KGM) faaliyet raporlarına göre, 2017-2024 yılları arasında müteahhitlere toplam 187,3 milyar TL ödeme yapıldı. CHP Genel Başkan Yardımcısı Ulaş Karasu, “Her yıl katlanarak büyüyen bu kara delik, halka verilmesi gereken tüm kaynakları yutuyor” diyerek projelerin kamuya maliyetine dikkat çekti.
Dönemin Ulaştırma Bakanı Cahit Turhan’ın, garanti ödemelerinin Karayolları Genel Müdürlüğü bütçesindeki “Hane halkına yapılan transferler” kaleminden gerçekleştirildiği yönündeki açıklaması sonrası dikkatler bu kaleme çevrildi. KGM verilerine göre, 2017 yılında yapılan ödeme sadece 1.1 milyar TL düzeyindeyken, 2024’te bu tutar yaklaşık 53.5 kat artarak 60.3 milyar TL’ye ulaştı.
ŞİRKETLERE KAYNAK HALKA YÜK
Ulaş Karasu, garanti ödemeleriyle birlikte kamunun üzerindeki yükün arttığını belirtti. Karasu, “Büyük yapım ihalelerinde, rekabete olanak sağlayacak açık usul yerine 21/b pazarlık usulü tercih edilmesi bu kara deliği büyütüyor. Kapalı kapılar ardında yapılan sözleşme değişiklikleriyle çocuklarımız, torunlarımız dahi yandaşlara borçlu hale getiriliyor” dedi.
DÖVİZ KURUYLA DAHA YÜKSEK MALİYET
Ödenen garanti tutarlarının döviz kuru karşılığı da oldukça dikkat çekici seviyelere ulaştı. 2017 yılında 1 milyar 127 milyon TL olan ödeme, o yılın ortalama dolar kuru olan 3,60 TL üzerinden hesaplandığında 313 milyon dolara denk geliyor. Garanti ödemeleri 2020’de ilk kez 1 milyar doları aştı. 2023’te bu rakam 2 milyar 393 milyon dolara, 2024’te ise 1 milyar 843,8 milyon dolara ulaştı.
Döviz bazında yapılan bu hesaplamalara göre müteahhitlere 2017-2024 döneminde ödenen garanti tutarları toplamda yaklaşık 11 milyar 650 milyon doları buluyor. Bu da ortalama kur üzerinden yaklaşık 425 milyar TL’ye karşılık geliyor.
